در این میان شاهدیم سازمانهای بزرگ فعال در بخش معدن و صنایع معدنی ایران نیز اقدامات گستردهای در این حوزه انجام داده و شیوهنامههایی برای بخشهای مختلف معدنکاری از اکتشاف گرفته تا فرآوری تدوین کردهاند. استانداردسازی فعالیت معادن و کارخانههای فرآوری برای کم شدن میزان آلایندگی و حفظ منابع طبیعی و محیطزیست، میتواند زمینهساز بهبود روابط فعالان معدنی و محیطزیستیها شود. در واقع شعار «اول ایمنی بعد کار» را میتوان مصداق مناسبی برای ۳مقوله یادشده در نظر گرفت و با اجرایی کردن آن ضمن افزایش ضریب ایمنی در کار، میزان ارزش افزوده را افزایش داد.
مدیر اچاسای منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی چندی پیش درباره مجموعه اچاسای در صنایع مختلف و بخشهای مختلف آن گفته بود: مجموعه اچ اسای از ۳ بخش مختلف ایمنی، بهداشت و محیطزیست تشکیل شده است، برای نخستین بار این مبحث در صنایع نفتی مطرح شد و کمکم در دیگر صنایع نیز به مرحله اجرا درآمد. در بخش بهداشت نیز مسائلی همچون پیشگیری از ایجاد بیماریهای شغلی، مسائل بهداشتی، پسماند مواد غذایی و موارد بسیار دیگری را مورد بررسی قرار میدهد، همچنین معاینات ادواری و ارزیابی عوامل زیانآور شغلی از مواردی است که در بخش بهداشت مورد توجه قرار میگیرد. به گفته هوشنگ سیوندیپور در حوزه محیطزیست نیز پیشگیری از آلودگی محیطزیست از مواردی است که در این مجموعه مورد توجه قرار دارد. در واقع مجموعه اچ اسای در تمامی صنایع ثابت هستند و تنها ممکن است در برخی موارد در صنایع مختلف تفاوتهایی در چگونگی انجام وجود داشته باشد اما در کل، این مجموعه برای جلوگیری از بیماری، حوادث شغلی و تلفات و خسارات جانی است. وی معتقد است نقش اچ اسای در صنعت، بسیار مهم و از جایگاه ویژهای برخوردار است. وظیفه اصلی، برنامهریزی برای جلوگیری از به وجود آمدن حوادث شغلی است که در برخی موارد به تجهیزات و وسایلی که مورد استفاده قرار میگیرند و در موارد دیگر به افراد فعال در حوزه مورد نظر آسیبهایی وارد میشود. سیوندیپور در ادامه اظهار کرده بود: در بخش ایمنی ضریب حوادث در شرکت مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته و در صورتی که با ضریب نرمال تعریفشده یکسان باشد، میتوان گفت فعالیت مجموعه اچ اسای در بخش ایمنی در سطح مناسبی قرار گرفته است. در واقع با مشخص کردن تعداد حوادثی که در یک سال در مجموعه صنعتی اتفاق افتاده و میزان شدت آسیبهایی که به افراد وارد شده در صورتی که منجر به فوت یا قطع عضو افراد شده باشد، میتوان با اندازهگیری آنها و ضریب اچاسای شرایط مجموعه صنعتی را بررسی و در صورت وجود ایراد و مشکل در این بخش نسبت به رفع آن اقدام کرد.
فرآوری برخی مواد معدنی با تولید پساب و مخاطرات زیستمحیطی همراه است. از این رو شرکتهای بزرگ سعی دارند با ارتقای سطح تجهیزات و فناوریهای خود از میزان آلایندگیهای تولید بکاهند. خوشبختانه این موضوع در ایران نیز به مرحله عمل نزدیک شده و روند تولید محصولات معدنی به استانداردهای بینالمللی در حال نزدیک شدن است. مدیر ایمنی، بهداشت و محیطزیست (HSE) شرکت ملی صنایع مس ایران درباره مباحث مرتبط با اچ اسای گفت: همانگونه که اطلاع دارید هر کشوری متناسب با شرایط خود، استانداردها و حدود مجاز آلایندگی مورد نیاز را مشخص میکند. در ایران نیز استانداردها و حدود مجاز آلایندگی ازسوی سازمان حفاظت محیطزیست تدوین و پس از تایید ازسوی دولت به همه دستگاهها ابلاغ شده است. علیرضا بهمنآبادی افزود: استانداردهای جهانی قابل طرح نیست. براساس الزامات موجود، در چند سال متوالی، فرآیند پایش و سنجش آلایندههای زیستمحیطی ذوب خاتونآباد، در قالب چند لایه برنامه پایش مدون شده و در حال اجرا و پیگیری است و تمامی حوزهها از قبیل هوا، آب، پساب، خاک و گیاه را دربر میگیرد. به گزارش مس پرس، به گفته وی درباره آلایندگی کارخانه ذوب خاتونآباد در حوزه هوا، پایش گازها و ذرات بهطورمنظم و ماهانه انجام میشود و تلاشهای تخصصی همهجانبه و سرمایهگذاریهای هدفمند شرکت مس به کنترل و کاهش آلایندههای هوا در سالهای اخیر منجر شد تا میزان تقریبی ذرات از ۱۳۰۰۰mg/m۳ در ابتدای راهاندازی ذوب خاتونآباد به میزان ۱۰۸mg/m۳ در خروجی دودکش درایر و ۱۶۴mg/m۳ در خروجی دودکش فلش کاهش یابد.
وی ادامه داد: این میزان از ذرات براساس آخرین اندازهگیریهای انجامشده ازسوی آزمایشگاه معتمد سازمان حفاظت محیطزیست در آبان ۹۵ ثبت شده و روند بهبود با ادامه اقدامات موثر شرکت مس قابل پیشبینی است و اندازهگیریهای اعلامشده که به استاندارد سازمان حفاظت محیطزیست بسیار نزدیک است این نوید را خواهد داد که در آینده از مرز استاندارد عبور میکنیم. مدیر ایمنی، بهداشت و محیطزیست (HSE) شرکت ملی صنایع مس ایران افزود: از طرف دیگر، اندازهگیریهای انجامشده در بخش هوای محیطی در ایستگاه روستای خاتونآباد که نزدیکترین تمرکز جمعیتی به کارخانه ذوب خاتونآباد است و در فاصله تقریبی ۸ کیلومتری در جنوب کارخانه واقع شده، ذرات pm۱۰ را ۴۴ میکروگرم بر مترمکعب (استاندارد ۵۰ میکروگرم بر مترمکعب) و ذرات ۲/۵pm را ۹ میکروگرم بر مترمکعب (استاندارد ۲۵ میکروگرم بر مترمکعب) ثبت کرده که گویای وضعیت مناسب هوای محیطی اطراف کارخانه است. بهمن آبادی افزود: اقدامات موثر شرکت مس در بهبود شرایط زیستمحیطی در حوزه هوا مختص به کنترل ذرات نبوده، بلکه SO۲ که یکی از پارامترهای اصلی در آلایندگی ناشی از فرآیند ذوب است را نیز شامل میشود.
به این ترتیب فرآیند ذوب بهطور کامل با همکاری «اتوتک فنلاند» اصلاح، کارخانه اکسیژن با همکاری «لینده آلمان» راهاندازی و کارخانه اسید با همکاری «اتوتک آلمان» احداث میشود. قرارداد خارجی و داخلی این بخشها منعقد و موثر شده، عملیات اجرایی اصلاحات ذوب و راهاندازی اکسیژن در دست انجام است و مهندسی پایه کارخانه اسید، بازبینی و تکمیل شده است. امید میرود عملیات اجرایی آن از اواخر ۳ ماه چهارم امسال شروع شود. باوجود بازار ناپایدار مس و جذاب نبودن پارامترهای اقتصادی و تنها بهمنظور بهینهسازی شرایط صنعتیسازی منطقه و براساس احساس مسئولیتهای اجتماعی و زیستمحیطی، سرمایهگذاری افزونبر ۱۰۰۰۰ میلیارد ریال برای اصلاح کل مجموعه خاتونآباد برنامهریزی شده و در دست انجام است. به گفته بهمنآبادی، براساس مطالعات انجامشده در سالهای گذشته و با توجه به مدلینگ تاثیرگذاری احتمالی آلایندهها بر خاک و بهتبع آن گیاهان محدوده ذوب خاتونآباد و براساس گزارش سال ۹۴ مشاور پایش که دانشگاه صنعتیشریف است، تاثیرگذاری مس در یک قطاع با شعاع حداکثری ۵ کیلومتر و در جهت شمال شرقی و ۳ کیلومتر در جهت جنوب غربی مدل شدهاند و فراتر از آن، پارامترها در حد استانداردهای خاک قرار میگیرند.
توجه به ایمنی، بهداشت و محیطزیست، امروز در فهرست برنامه شرکتهای معدنی قرار گرفته و مبنای عملکرد آنها براساس قانون تدوین شده برای معدنکاران است. البته علاوه بر حفظ ایمنی معادن، شاهدیم که برخی مواد معدنی، منجر به بروز بیماری میشود. از اینرو سازمان جهانی بهداشت، برنامه کنترل و پیشگیری برخی از بیماریهای حاصل از کار در معادن را پیگیری میکند.
تحلیلگر و تاجر مواد معدنی با بیان اینکه ایران کشوری غنی از موهبت مواد معدنی است و اکنون بنا به آمار سازمان نظام مهندسی معدن، ۷۰۸۳ معدن فعال به استخراج مواد معدنی گوناگون مشغول هستند بر رعایت موارد ایمنی، سلامت و حفظ محیطزیست تاکید کرد. به گفته وفا حمیدی، نبود فرهنگسازی لازم و ضمانت اجرا و هزینههای اجرای قانون باعث شده اجرای ضوابط زیستمحیطی، هنگام معدنکاری سخت شود. براساس ماده ۲ آییننامه حفاظت و ایمنی در معادن، تمام معادنی که دارای حداقل ۲۵نفر کارگر باشند، باید یک نفر ذیصلاح را بهعنوان مسئول ایمنی و یک نفر را بهعنوان مسئـول بهداشت حرفهای تعیین کنند. همچنین در معادن با تعداد کارگران کمتر از ۲۵نفر مسئولیت ایمنی به عهده مسئول فنی است. وی ادامه داد: براساس ماده ۳ همین آییننامه، مسئول فنی در صورت تشخیص خطر حتمی موظف است تا برطرف شدن خطر، عملیات معدن را در محل خطر متوقف کند. ماده ۴ و ۵ هم تصریح میکند در هر شیفت کاری مسئول ایمنی دستکم یکبار باید معدن را از نظر ایمنی مورد بازدید قرار دهد.
همچنین در ماده ۴۸ تصریح شده که باید امکان نشست سطح زمین و احتمال خطرات را در بیرون یا درون معدن، پیشبینی و از بروز خطر جلوگیری کرد. مراعات نکردن این مورد باعث شد مدتی پیش دو نفر از مهندسان در استان خراسان رضوی با نشت آب و خالی شدن پای ترانشه، جان خود را از دست بدهند. مورد دیگر نیز رعایت نکردن موارد ایمنی مصرح در ماده ۶۴ درباره استفاده از بیل مکانیکی بود که منجر به بروز حادثه فوتی در استان کرمان شد. حمیدی افزود: درباره کانالهای نظارتی، علاوه بر وزارت صنعت، معدن و تجارت ۳ نهاد وزارت کار، وزارت بهداشت و بیمه، وظیفه دقیق نظارت را برعهده دارند که گاهی بازرسی و کنترل ناکافی بوده و در بسیاری موارد تنها بر مبنای گزارش رسیده و متاسفانه پس از بروز حادثه، این نهادها به فکر نظارت میافتند. به گفته وی، بنا به تالیف جمعی از صاحبنظران در شماره ۷ سال پنجاهم نشریه علوم ایمنی، از میان حوادث کار در ایران حدود ۴درصد مربوط به بخش معدن میشود در حالیکه تنها حدود ۰/۴درصد از کارگران در معدن فعالیت میکنند یعنی میزان حوادث معدنی ۱۰برابر میانگین حوادث کاری در بخشهای دیگر است. براساس آمار ایمیدرو نیز از دی ۸۱ تا مهر ۸۷ یعنی ۶۹ماه بین معدنکاران ۲۲۳۵۹ حادثه رخ داده و متوسط سن کارگران آسیب دیده ۳۷ سال و سطح تحصیلات آنها پایین بوده است. در این مدت تعداد مرگومیر در حوادث معادن ۱۳۹ نفر بوده و از میان آنها ۷۲ نفر یا نزدیک به ۵۲درصد به ۲ دلیل حوادث ماشینآلات و سقوط، جان خود را از دست دادهاند.
وی افزود: درباره بیماریهای ناشی از کار معدنی هم شایعترین بیماریها مشکلات استخوانی-عضلانی، عوارض ریوی و کم شنوایی است. در بیماریهای ریوی سیلیکوسیس شایعترین است و با همجواری با ماده سیلیس ایجاد میشود. «بیوپسی» نشان داد ۱۰درصد افراد با ۵سال پیشینه در بخش سنگبری دچار سیلیکوسیس شدهاند. این موضوع بیشتر به دلیل نظارت ناکافی ناشی از کوچک بودن واحدهای سنگبری و کارگاهها و پراکندگی آنها در سطح ایران بوده است؛ هرچند به تازگی با مصوبه سازمان جهانی بهداشت، وزارت بهداشت، برنامه کنترل و پیشگیری از سیلیکوسیس را با جدیت بیشتری دنبال میکند. به گفته حمیدی با وجود معادن غنی، زیرساختها در ایران رشد کافی نکردهاند هرچند دولت به تازگی توجه بیشتری به توسعه معادن و بهبود وضعیت ایمنی و بهداشت آنها معطوف ساخته و اقدام خوب دیگر دولت، احتساب سرمایهگذاری معدنکاران در بخش بهداشت و ایمنی به حساب عوارض معدنی است اما برای معادن کوچک باید تشویق کنندههای موثرتری پیریزی شود. موضوع بسیار مهم، بهبود فرهنگ کار در میان کارگران و شناسایی نقاط خطر در محیط کار پیش از بروز حوادث است. همچنین نظارتها باید بیشتر شود و ابزار لازم برای نظارت دقیق در اختیار عاملان قرار گیرد. همچنین مورد بسیار تاثیرگذار بر کاهش حوادث و ارتقای بهداشت، همکاری تنگاتنگ ۳ نهاد نظارتی بیمه، وزارت کار و وزارت بهداشت است.