اکتشافات عمقی و پنهان با کاهش ذخایر سطحی

به گزارش می‌متالز، اکتشاف نخستین حلقه زنجیره معدن‌کاری است و بدون اکتشاف، فعالیت سایر زنجیره اعم از استخراج، استحصال و فرآوری مواد معدنی نیز دچار اخلال می‌شود.

به گفته علیرضا شهیدی: چرخه معدن‌کاری با اکتشاف شروع می‌شود و به معادن می‌رسد.

محمدرضا حاتمی، رئیس انجمن ژئوفیزیک ایران نیز معتقد است: یکی از مهم‌ترین کار‌هایی که در معادن صورت می‌گیرد، بحث اکتشاف است، با توجه به اینکه ذخایر معادن روی زمینی کشور، روز به روز رو به اتمام است و ما نیاز به اکتشاف عمیق و زیرسطحی داریم.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به بحث اکتشافات جدید اشاره می‌کند و می‌گوید: در این سال‌ها متناسب با نیاز کشور، اکتشافات نظام‌مند بر روی ذخایر سطح زمین انجام شده که نتیجه آن بیش از ۷ میلیون متر حفاری در محدوده‌های معدنی است.

شهیدی می‌افزاید: در سازمان زمین‌شناسی از سال ۱۳۸۰ از لایه اطلاعاتی ژئوفیزیک هوابرد استفاده کردیم تا بتوانیم اکتشاف ذخایر پنهان را نیز شناسایی کنیم و اکنون نیز از روش مغناطیس‌سنجی استفاده می‌کنیم که تا عمق ۴۰۰ متر شفافیت تصویری (رزولوشن) مناسبی را دراختیار ما قرار می‌دهد. با بهره‌گیری از روش‌های ژئوفیزیک هوایی در استان کردستان توانستیم آنومالی ذخایر معدنی پنهان را اکتشاف کنیم.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌گوید: سازمان زمین‌شناسی از سال ۱۴۰۰ طرح‌های تحول خودش را شروع کرد و بر اساس اولویت‌بندی که در حوزه اکتشاف منابع فلزی داشتیم، بخش‌هایی از کشور را مشخص کردیم و بر همین اساس استان‌های خراسان جنوبی، کردستان، آذربایجان غربی، قم، مرکزی و اصفهان را فعال کردیم و اکنون نیز نیرو‌های ما در یزد مستقر هستند و برداشت‌های زمین‌شناسی را انجام می‌دهند.

شهیدی می‌افزاید: با توجه به اینکه ما بایستی به سمت اکتشافات جدید برویم، در دوره جدید از مقیاس یک ۵۰ هزارم استفاده می‌کنیم. در سطح ملی ما مقیاس یک ۲۵۰ هزارم و یک صد هزارم را کار کرده بودیم، اکنون با مقایس جدید پوشش سراسری صددرصدی را در دستور کار داریم و مناطقی را مشخص کردیم که امیدواریم تا آخر برنامه هفتم بتوانیم یک هزار و ۲۶۰ لایه اطلاعاتی را در مقیاس یک ۵۰ هزارم در سراسر کشور تولید کنیم.

اکنون کاهش اکتشافات ذخایر مواد معدنی در سطح زمین به دغدغه و چالش اصلی زمین‌شناسان تبدیل شده است

عضو هیات علمی دانشکده مهندسی معدن و متالورژی دانشگاه یزد در این خصوص می‌گوید: اکثر ذخایر معدنی ما که در سطح زمین نمایان هستند و شواهدی از وجود ماده معدنی داشتند، شناسایی و استخراج شده‌اند و برخی نیز در دست بررسی‌اند.

عبدالحمید انصاری می‌افزاید: مساله‌ای که اکنون مطرح است اینکه ما باید به سمت ذخایر عمیق و مواد معدنی با عیار کمتر برویم که با کاهش میزان ذخایر، قطعا مواد معدنی با عیار کمتر نیز در آینده می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند. اما مشکلی که اکنون وجود دارد این است که این ظرفیت‌ها (مواد معدنی با عمق بیشتر) شناخته شده نیست و نیاز است که ظرفیت‌های کشور برای شناخت این ذخایر و منابع متمرکز شود. بحث اکتشاف ذخایر عمیق، بحثی است که در کشور‌های اروپایی، آمریکایی و چین چند سالی است که دنبال می‌شود. اما در ایران در این خصوص در ابتدای راه هستیم.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی بر اتمام اکتشافات مواد معدنی در سطح تاکید می‌کند و می‌گوید: ما نیاز داریم به عمق اکتشافات برویم. اکنون تامین مواد معدنی مورد نیاز صنایع کشور از چالش‌های اصلی است و باید با کمک فناوری‌های جدید عمق اکتشافات را توسعه بدهیم.

رضا جدیدی، مدیرکل برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی نیز معتقد است: ذخایر سطحی معدنی رو به اتمام است و اتمام ذخایر سطحی به ویژه در مواد معدنی مانند (آهن، سرب و روی، مس و منگنز) تهدیدی جدی برای پیشرفت کشور است.

به گفته مسوولان سازمان زمین‌شناسی و اساتید دانشگاه ژئوفیزیک تهران، تمرکز بر اکتشافات عمیق در عرصه و پهنه‌های معدنی از راهکاری اصلی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز کشور و کاهش این دغدغه‌هاست.

رئیس انجمن ژئوفیزیک ایران در این خصوص می‌گوید: در بحث اکتشافات باید به سطح عمق برویم، بهترین روشی که می‌تواند برای اکتشاف زیرسطحی به ما کمک کند، روش‌های ژئوفیزیک است.

البته به گفته متخصصان زمین‌شناسی، لازمه اکتشاف در عمق زمین، بهره‌مندی از تجهیزات و فناوری‌های روز دنیاست؛ که گل‌محمدی، در این خصوص معتقد است: برای توسعه اکتشافات معدنی لوازم و زیرساخت‌هایی نیاز است که تاکنون فقط برای مناطق خاصی از کشور فراهم بوده است.

غلامرضا ملاطاهری می‌گوید: باید به فناوری‌های روز مجهز شویم که بتوانیم هم ذخایرعمیق‌مان را اکتشاف کنیم وهم بتوانیم با راندمان بالا آنها را استحصال کنیم.

عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز معتقد است: در بحث اکتشاف مواد معدنی تا عمق ۴۰ - ۵۰ - ۶۰ متری با روش‌های ژئوفیزیکی موفق هستیم و می‌توانیم اکتشاف معادن را با دقت بالا انجام بدهیم، اما امکان اکتشاف تا عمق بیشتر از ۸۰ متری نیز وجود دارد.

حسین هاشمی می‌گوید: یکی دیگر از روش‌های جدید در اکتشافات معادن، روش لرزه‌نگاری است که در سال‌های اخیر خیلی مورد توجه اکتشافات معدنی قرار گرفته است. اساسا در معادن، به طور سنتی از روش‌های گرانی‌سنجی و مغناطیس‌سنجی که روش‌های مرسومی هستند، استفاده می‌شد، اما با کاربرد بیشتر روش‌های لرزه‌نگاری، اکنون از این روش نیز در صنایع اکتشافی حوزه معدن استفاده می‌شود. در واقع مطالعاتی تحت عنوان لرزه‌نگاری در حوزه معدن صورت گرفت که استفاده از این شیوه‌ها در برخی از معادن خیلی مرسوم شد و اکنون از این شیوه‌ها و مطالعات در عمق اکتشافات استفاده می‌شود.

وی می‌افزاید: اگر ما بخواهیم به صورت ترکیبی کار کنیم و چند روش (ژئوفیزیک، ژئوشیمی و لرزه‌نگاری) را با یگدیکر ترکیب کنیم و دقت هم داشته باشیم، با بهره‌گیری از این روش‌ها امکان اکتشاف تا عمق بیشتر از ۷۰ - ۸۰ متری نیز وجود دارد و حتی تا ۱۰۰ - ۱۵۰ متر هم می‌توانیم بررسی کنیم، اما موضوع مهم این است که همیشه بین عمق و دقت یک بده بستانی وجود دارد که اگر بخواهیم دقت را فدا نکنیم و عمق را افزایش بدهیم تا حدی موفق هستیم.

محمدرضا حاتمی رئیس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز می‌گوید: یکی از لایه‌های اطلاعاتی در زمان اکتشاف معادن لایه ژئوفیزیک است. در کشور دانش بهره‌مندی از ژئوفیزیک وجود دارد. شاید در سنوات و دهه‌های گذشته این کار بیشتر توسط خارجی‌ها صورت می‌گرفت، اکنون به دست متخصصان داخلی و شرکت‌های ایرانی انجام می‌شود و ملی‌محور است.

علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌افزاید: در برنامه هفتم مقرر شده حدود یک‌ونیم میلیون کیلومتر خطی، برنامه ژئوفیزیک هوابرد داشته باشیم. سطح کشور به طور کامل اکتشاف نشده است و ما در حال انجام ژئوفیزیک هوابرد هستیم تا بتوانیم اکتشاف ذخایر پنهان را انجام دهیم. هرچند که این میزان کافی نیست ما باید تا سه سال آینده ژئوفیزیک هوابرد کل کشور را انجام دهیم و ذخایر پنهان را تعیین تکلیف کنیم، اما اگر به همین منوال پیش برویم همیشه عقب‌تر از اکتشافات جدید خواهیم بود. ضمن اینکه اکنون سطح کشور به طور کامل اکتشاف نشده است و ما باید تا سه سال آینده ژئوفیزیک هوابرد کل کشور را انجام دهیم و ذخایر پنهان را تعیین تکلیف کنیم.

وی می‌گوید: البته اکنون یکی از معضلات ما زمین است، اکنون زمینی وجود ندارد که ما بخواهیم اکتشافات انجام دهیم که در واقع یکی از چالش‌های اصلی همین است. محدوده‌های بلوکه‌شده کشور چیزی حدود ۲۰ درصد مساحت کشور است و وقتی می‌خواهید اکتشافات فلزی انجام دهید کپ داغ و زاگرس و مکران را کنار بگذارید عملا چیزی برای اکتشاف نمی‌ماند.

اما طبق گفته عضو هیات علمی دانشکده مهندسی معدن و متالورژی: به رغم تمامی تلاش‌های صورت گرفته در بحث اکتشاف ذخایرعمیق در ابتدای راه هستیم و نیاز به سرمایه‌گذاری و ورود بخش خصوصی به عرصه اکتشافات در عمیق زمین را داریم.

اکنون نیز اگرچه به گفته رئیس سازمان زمین‌شناسی، سرعت اکتشاف ذخایر پنهان در کشور کم است، اما با توجه به ظرفیت و ذخایر مواد معدنی در کشور و ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری مناسب در عرصه اکتشافات می‌تواند اکتشافات عمقی را به سرمنزل مقصود برساند، به ویژه که در برنامه هفتم رویکرد دولت اکتشاف و سرمایه‌گذاری در معادن است.

گزارشگر: فرج‌الله محمدپور

منبع: خبرگزاری صدا و سیما